Το «Σύνδρομο της Κόλασης»...

...στις ιστορίες φαντασίας και τρόμου

"The Vampire Diaries" (φωτο από εδώ)

 

ΠΕΡΑ ΑΠΟ ΤΟ ΑΤΟΜΟ

Είναι γνωστό πως η λογοτεχνία και ο κινηματογράφος φαντασίας, επιστημονικής φαντασίας και τρόμου δεν είναι μόνο πηγές ψυχαγωγίας, αλλά και έκφραση του ανθρώπινου υποσυνείδητου. Ακριβώς όπως τα παλιά παραμύθια – δεν είναι τυχαίο ότι αρκετά απ’ αυτά έχουν διασκευαστεί σε κινηματογραφικές ταινίες τρόμου, όπως η Χιονάτη και η Κοκκινοσκουφίτσα – έτσι και οι νεώτερες δημιουργίες αυτών των ειδών εκφράζουν μύχιους εφιάλτες, ενίοτε και φαντασιώσεις, όχι μόνο των δημιουργών τους, αλλά και της κοινωνίας που τις αγκαλιάζει.

Για παράδειγμα, τρεις σύγχρονοι πανανθρώπινοι εφιάλτες έχουν κυριαρχήσει στη λογοτεχνία και τον κινηματογράφο επιστημονικής φαντασίας, από την ίδρυσή τους ακόμη, το 19ο και τις αρχές του 20ού αιώνα: η ανακάλυψη νοήμονος εξωγήινης ζωής, ισχυρότερης όμως από εμάς και συγχρόνως επιθετικής και επικίνδυνης, η αυτονόμηση και επανάσταση των μηχανών και η σχεδόν ολοσχερής καταστροφή του πολιτισμού, όπως τον ξέρουμε, με επιβίωση ολιγάριθμου αγωνιζόμενου ανθρώπινου πληθυσμού.

Ο πρώτος και ο δεύτερος από αυτούς τους φόβους είναι οι φόβοι από τις συνέπειες του προπατορικού αμαρτήματος, δηλαδή από τη βρώση του καρπού της γνώσης του καλού και του κακού, που ο σύγχρονος άνθρωπος (αγνοώντας πλήρως την κληρονομιά των αγίων διδασκάλων της Ορθοδοξίας), το φαντάζεται απλά ως «δέντρο της γνώσης».

Τρώγοντας τον απαγορευμένο καρπό, ο άνθρωπος εκπληρώνει τον πόθο που ξύπνησε μέσα του, διαστρέφοντάς τον, ο διάβολος: «και ως θεοί έσεσθε», θα είστε σαν θεοί (Γένεσις, 3, 5). Ο άνθρωπος, στη φαντασία του, γίνεται θεός, αφενός κατακτώντας τη γνώση που τόσο ποθεί (εξερευνά το διάστημα, αλλά εκεί βρίσκει την πανίσχυρη εξωγήινη απειλή) και αφετέρου δημιουργώντας ζωή από το μηδέν, δηλαδή τεχνητή νοημοσύνη, που όμως τελικά στρέφεται εναντίον του. Από τον Πόλεμο των Κόσμων του Χ. Γουέλς ώς το Σταρ Τρεκ και τη Μέρα Ανεξαρτησίας, από το Μετρόπολις του Φριτς Λανγκ ώς τον Εξολοθρευτή του Τζέιμς Κάμερον (που δημιούργησε ολόκληρη μυθολογία) και φυσικά την τριλογία του Μάτριξ, αλλά και από το Φρανκενστάιν της Μέρι Σέλλεϋ και το Νησί του δόκτορος Μορώ του Χ. Γουέλς ώς τις σχετικές νεότερες δημιουργίες, που είναι πάρα πολλές, αυτοί οι φόβοι κυριαρχούν στο συλλογικό υποσυνείδητο του νεωτερικού ανθρώπου και παίρνουν σάρκα και οστά στη λογοτεχνική και κινηματογραφική (αλλά και κόμικς και τηλεοπτική) δημιουργία του.

 

Μεταμοντέρνος τρόμος, χωρίς… τρόμο, αλλά με έρωτα!

Στη λογοτεχνία και τον κινηματογράφο του τρόμου οι φόβοι που εκφράζονται είναι ανάλογοι και έχουν αναλυθεί αρκετά στη σχετική βιβλιογραφία: από τον παιδικό και πρωτόγονο φόβο του σκοταδιού και του μπαμπούλα, το φόβο των φαντασμάτων και των τερατωδών πλασμάτων, ώς το φόβο του serial killer, που συχνά έχει και μη ανθρώπινες πλευρές ή κάποιες υπερφυσικές ιδιότητες.

Στις μέρες μας όμως φαίνεται να αναδύεται ένα νέο είδος τρόμου, που ανατρέπει τα δεδομένα. Το νέο αυτό είδος λαμβάνει δύο μορφές, με ένα κοινό χαρακτηριστικό: το τέρας, που καταδιώκει τους ήρωες του έργου, δεν έρχεται πλέον απ’ έξω, αλλά οι ίδιοι οι άνθρωποι γίνονται τέρατα. Μερικές φορές μάλιστα αυτά τα τέρατα είναι αξιαγάπητα και φιλικά, όχι αιμοδιψή και τρομακτικά, και δεν καταδιώκουν, αλλά ερωτεύονται και προστατεύουν.

Η μία μορφή αυτού του νέου είδους λογοτεχνίας και κινηματογράφου (και τηλεόρασης) τρόμου βασίζεται στον εφιάλτη ότι ένας ιός μετατρέπει μεγάλο μέρος του πληθυσμού της γης σε ανεγκέφαλα και ανθρωποφάγα ζόμπι! Οι λίγοι υγιείς αγωνίζονται να επιβιώσουν σ’ ένα πλανήτη που κυριαρχείται από τέρατα, που είναι η μετάλλαξη του εαυτού μας: εμείς οι ίδιοι είμαστε τα νεκροζώντανα τέρατα, οι πρώην άνθρωποι!

Εδώ ανήκουν έργα και σειρές έργων όπως τα Planet Terror, Resident Evil, Παγκόσμιος Πόλεμος Ζ, I am Legend κ.ά. (το τελευταίο βασίζεται σ’ ένα σημαντικό μυθιστόρημα συνδυασμού επιστημονικής φαντασίας και τρόμου, γραμμένο το 1954 από το Ρίτσαρντ Μάθεσον, που έχει γίνει ταινία άλλες δύο φορές στο παρελθόν). Τα παιχνίδια υπολογιστών φυσικά κατακλύζονται από τη σχετική μυθολογία, που δίνει σεναριακές ιδέες και για κινηματογραφικές σειρές, όπως το Resident Evil.

Η δεύτερη μορφή του είδους βασίζεται στη φαντασίωση ότι οι βρικόλακες ζουν πλέον ανάμεσά μας και μάλιστα ότι συγκροτούν μια οργανωμένη κοινωνία με ιεραρχία και κουλτούρα, που συνυπάρχει με τους «ανθρώπους». Ενίοτε βλέπουμε ανθρώπους που είναι «μισοί άνθρωποι και μισοί βρικόλακες», σαν ο βρικόλακας να είναι ένα άλλο είδος ή ένα υποείδος του ανθρώπου. Στη νέα αυτή βαμπιρική μυθολογία – που κυριολεκτικά έχει πάρει μορφή χιονοστιβάδας – κατά κανόνα πρωταγωνιστούν βρικόλακες φιλικοί προς τον άνθρωπο, με υψηλές ηθικές αρχές, γοητευτικοί, που ερωτεύονται ανθρώπους και τους υπερασπίζονται ηρωικά από τους μοχθηρούς βρικόλακες, που είναι «κάποιοι άλλοι», όχι οι ήρωες της ιστορίας.

Εδώ ανήκουν έργα ή σειρές έργων όπως τα Underworld, True Blood, Vampire Academy, Vampire Diaries, φυσικά το The Twilight Saga (για ν’ αναφέρω τα πιο γνωστά, νομίζω, στην Ελλάδα) και ένα σωρό άλλα.

 

Σε αρκετές περιπτώσεις εμφανίζεται μια προαιώνια έχθρα μεταξύ δύο κοινοτήτων, των βαμπίρ και των λυκανθρώπων, που είναι οργανωμένοι σε κοινωνίες (π.χ. το βλέπουμε στα Underworld, The Twilight Saga, Vampire Diaries). Κατά κανόνα οι λυκάνθρωποι περιγράφονται ως πιο πρωτόγονοι και οι βρικόλακες ως πιο αριστοκρατικοί, αλλά και στις δύο παρατάξεις υπάρχουν καλοί και κακοί και φορείς μιας αρχαίας κουλτούρας, με βίαια έθιμα αλλά συγχρόνως και με ομορφιά και σοφία. Έχουμε και περιπτώσεις μόνο με λυκανθρώπους, όπως στο Αίμα και Σοκολάτα (Blood And Chocolate).

Βλέπουμε ωστόσο και κάτι άλλο: νέους ανθρώπους, και μάλιστα έφηβους, ερωτευμένους με ευγενείς, ενάρετους και γοητευτικούς βρικόλακες, να γίνονται εν τέλει και οι ίδιοι βρικόλακες κι έτσι να λαμβάνουν το βραβείο των προσπαθειών τους: αθανασία και εκπλήρωση του έρωτά τους με το ιδανικό τους ταίρι. Όσο για την αιμοποσία, μην ανησυχείτε, δε θα πίνουν αίμα ανθρώπων, αλλά ζώων ή αίμα από τράπεζες αίματος. Δεν πρέπει να νιώθουμε αποτροπιασμό ή φόβο γι’ αυτούς.

 

Οι σκέψεις μου

Αξιαγάπητα τέρατα εμφανίζονται και σε παλιά κλασικά έργα του είδους, όπως στο Φρανκενστάιν. Όμως σήμερα είμαστε μπροστά σε μια νέα τάση, που δημιουργεί ολόκληρη παράδοση και ασκεί τις επιρροές της στον τρόπο που ο θεατής, και μάλιστα έφηβος ή άνθρωπος χωρίς ρίζες μέσα στο μίξερ των πολύπαθων δυτικών κοινωνιών, βλέπει το καλό και το κακό.

Τα δύο αυτά νέα είδη τρόμου (που το δεύτερο, τα βαμπιρικά έπη, δεν είναι καν γραμμένο ως ιστορίες τρόμου, αλλά περισσότερο ως αισθηματικές νεανικές ή εφηβικές περιπέτειες – κι όμως περιέχουν πολύ σκοτάδι, αίμα, φόβο, φόνους και συχνά την εθελοντική μετάλλαξη του ανθρώπου σε βρικόλακα), κατά τη γνώμη μου, έρχονται να σπρώξουν ένα βήμα παραπέρα τη μαζική ασθένεια που εξαπλώνεται όλο και περισσότερο στο δυτικό κόσμο, την παράνοια.

Ξέρουμε ότι υπάρχουν ήδη στο εξωτερικό, μα φοβάμαι πως και στη χώρα μας, λέσχες ανθρώπων που ζουν σα λύκοι ή φαντασιώνονται πως είναι βαμπίρ και συμπεριφέρονται ανάλογα! (Σχετικά άρθρα εδώ: βαμπίρ, Λυκάνθρωποι). Πρόκειται για ένα αληθινό σύνδρομο της κόλασης, όπου όμως δαίμονες γίνονται οι ίδιοι οι άνθρωποι, έχοντας πλέον «ξεπεράσει» τα παραδοσιακά όρια ανάμεσα στο καλό και το κακό.

Ίσως μάλιστα τα βαμπιρικά έπη γράφονται ή προωθούνται από ομάδες βαμπιριστών, όχι τυχαία, αλλά ακριβώς για να προπαγανδίσουν αυτό τον τρόπο ζωής και να τον εξαπλώσουν. Μέρος της βαμπιρικής μυθολογίας εξάλλου, ως γνωστόν, είναι και η εξάπλωση και μετάδοση του βαμπιρισμού από τον ένα στον άλλο με το γνωστό δάγκωμα.

Αυτό είναι λοιπόν το μέλλον, όπως τρυπώνει στη φαντασία των έφηβων αγοριών και κοριτσιών σας, από τα παράθυρα των μυθιστορημάτων, της τηλεόρασης, του κινηματογράφου, και φυσικά του διαδικτύου και των παιχνιδιών για υπολογιστές: ένα μέλλον συνύπαρξης με ζόμπι και βρικόλακες, που συχνά κυριαρχούν και είναι εμείς μεταμορφωμένοι, οι πρώην άνθρωποι. (Η άλλη όψη είναι η εμμονή με τις νεράιδες και τα ξωτικά – τα «όντα του αλλόκοσμου» – που επίσης ξεφεύγει από την ψυχαγωγία και παίρνει μορφή επιδημίας).

Joker

Είναι γνωστό δε ότι ο δυτικός άνθρωπος δεν πάει και τόσο καλά. Είναι φανερό πλέον πόσο εύκολο είναι να οδηγηθεί στην ψυχασθένεια, σύμπτωμα της οποίας είναι τα βίαια ξεσπάσματα, αλλά και η ταύτισή του με τους «κακούς» των φανταστικών διηγήσεων, σε μια προσπάθεια απόδρασης από τον αληθινό κόσμο, που τον απογοητεύει καθημερινά, στον κόσμο της φαντασίας που τον κατακλύζει. Σχετικό με το θέμα μας είναι ότι και ο Joker έγινε μόδα (ο παρανοϊκός αντίπαλος του Batman), ενώ στην πρεμιέρα της ταινίας Dark Knight Rises (από την τριλογία του Batman που σκηνοθέτησε ο Κρίστοφερ Νόλαν) στο Ντένβερ του Κολοράντο, 12 άνθρωποι σκοτώθηκαν και 59 τραυματίστηκαν, όταν ένας άντρας βαμμένος σαν το Joker εισέβαλε στον κινηματογράφο και άρχισε να πυροβολεί. Μήπως πρέπει ν’ ανησυχήσουμε;

Νομίζω πως περιττεύει να γράψω άλλα. Ο κόσμος έχει γίνει κόλαση. Όμως εμείς έχουμε μια παράδοση – την ελληνική, τη ρωμέικη παράδοση, την ορθόδοξη παράδοση – που μιλάει για τον παράδεισο. Που μιλάει για αγίους και ευωδιάζει λιβάνι και νάμα κι όχι τις αποπνικτικές οσμές που αποβάλλει σχεδόν κάθε πόρος της σύγχρονης ζωής. Που φωτίζει με το γαλήνιο φως του καντηλιού και του κεριού από μελίσσι κι όχι με πολύχρωμα ηλεκτρικά φώτα που τυφλώνουν στο ημίφως. Έναν πολιτισμό που γιατρεύει τις πληγές και τις ψυχές των ανθρώπων, δεν τους εξαγριώνει, που τους κάνει αγίους κι όχι θηρία.

Έτσι ο παράδεισος με την κόλαση ήρθε η ώρα να μονομαχήσουν. Όχι όμως στο πανί, στο χαρτί ή το γυαλί, αλλά στη ζωή και την καρδιά των παιδιών μας. Και ο σκοπός είναι η σωτηρία των παιδιών μας και όλου του κόσμου (και εμάς των ίδιων) από την παράνοια.

Ναι στην ψυχαγωγία, φυσικά, ναι στη φαντασία, όχι στην παράνοια, όχι στη διείσδυση του πολύμορφου κακού από τις πόρτες και τα παράθυρα της φαντασίας και της εμμονής.

Και η μονομαχία – πολύ πιο συναρπαστική, καθότι πραγματική κι όχι σεναριακή – είναι επιτέλους ώρα ν’ αρχίσει.