ΑΝΤΩΝΗΣ ΣΑΜΑΡΑΚΗΣ, «ΓΙΑΤΙ ΕΙΜΑΙ ΧΡΙΣΤΙΑΝΟΣ»

π. Θεμιστοκλής Μουρτζανός, ΒΗΜΑΤΑ

Το 1947 ο μεγάλος μας λογοτέχνης Αντώνης Σαμαράκης έγραψε ένα δοκίμιο με τίτλο «Γιατί είμαι χριστιανός». Δεν αναρωτιέται. Η χριστιανική του πίστη είναι βεβαιότητα και επιλογή. 20 χρόνια πριν, ο σπουδαίος δυτικός διανοητής Ράσελ είχε εκφωνήσει μία ιστορική ομιλία με τίτλο «Γιατί δεν είμαι χριστιανός». Δεν γνωρίζουμε αν ο Σαμαράκης ήθελε να απαντήσει στον Ράσελ. Αυτό που διαπιστώνουμε πάντως, με την για πρώτη φορά έκδοση της δικής του ομιλίας 74 χρόνια μετά, είναι ότι η επιλογή της πίστης ήταν για τον λογοτέχνη μας κατασταλαγμένη. Δεν ήταν περιγραφή αμφιταλάντευσης, αλλά μία ενθουσιαστική, αν και ήρεμη στην έκφραση, απόφανση εσωτερικού βιώματος. Ο Σαμαράκης είναι χριστιανός, διότι κέντρο της καρδιάς του είναι ο Χριστός. Χωρίς να αναζητεί θεολογικά επιχειρήματα, αποτυπώνει την θεολογία μιας καρδιάς που έχει διαλέξει, έχει νιώσει, έχει λυτρωθεί χάρις στην σχέση της με τον Χριστό. Και όλο το μετέπειτα σπουδαίο λογοτεχνικό του έργο μπορεί πλέον να ιδωθεί μέσα από ένα άλλο πρίσμα: αυτό της πίστης.

Ας μην ξεχνούμε βεβαίως και το κοινωνικό και ανθρωπιστικό του έργο. Υπήρξε μέχρι το τέλος της ζωής του ο πρεσβευτής της UNICEF στην προσπάθειά του τα παιδιά όλου του κόσμου να έχουν φαγητό, περίθαλψη, εμβόλια, κυρίως όμως παιδεία, να ζήσουν ποιοτικά. Διάλεξε να μην ταφεί το σώμα του, αλλά να δοθεί στους φοιτητές της Ιατρικής Σχολής ώστε να σπουδάσουν την ανατομία και να κάνουν καλό στον κόσμο, αφού πρώτα τελέστηκε η εξόδιος ακολουθία από τον νυν Μητροπολίτη Μεσογαίας και Λαυρεωτικής Νικόλαος Χατζηνικολάου, ο οποίος και προλογίζει την έκδοση.

Είναι μια αληθινή έκπληξη το βιβλίο του Σαμαράκη, το οποίο εξέδωσαν οι εκδόσεις ΨΥΧΟΓΙΟΣ, αφού η σύζυγός του Ελένη παραχώρησε το ανευρεθέν στο αρχείο του δοκίμιο. Είναι εξομολογητικός ο χαρακτήρας του. Την ίδια στιγμή όμως είναι απολογητικός και επιχειρηματολογικός. Περιστρέφεται γύρω από το πρόσωπο του Χριστού, ως τον Κύριο και Θεό του. Σαν ένας Θωμάς που ψάχνει να βρει το φως το αληθινό και το βρήκε, ο Σαμαράκης δείχνει για τον κάθε άνθρωπο, ιδίως όμως για τον νέο, ότι ο χριστιανισμός είναι όραμα και εμπειρία. Δεν είναι αλλά μία μεταφυσική αναμονή. Είναι μία μεταμορφωτική πνοή σε μία ζωή πεζή, στην οποία ακόμη και οι ιδεολογίες, όπως ο μαρξισμός, ο σοσιαλισμός, ο κομμουνισμός, ο καπιταλισμός, όπως και η αστική νοοτροπία, καθηλώνουν τον άνθρωπο στα παρόντα, δεν του λύνουν το υπαρξιακό πρόβλημα και δεν τον βοηθούν να σπουδάσει την ΑΓΑΠΗ. Διότι αυτή είναι η αναζήτηση του Σαμαράκη. Η αγάπη! (σελ. 18).

Και βλέπει τον χριστιανισμό μέσα από αυτήν. «Πνεύμα, αγάπη, πράξη», αυτή είναι η οδός της πίστης. Η πνευματικότητα, για τον Σαμαράκη, είναι η άρνηση του θανάτου. Είναι η αναζήτηση της ομορφιάς και ο αγώνας η ομορφιά να γεμίσει τον κόσμο. Είναι η ανησυχία για τον πλησίον (σελ. 28). Ο χριστιανός βρίσκει την προσωπικότητά του μέσα στην πίστη και στη σχέση με τον Χριστό. Δεν φοβάται ούτε την αποτυχία (σελ. 31). Ο χριστιανός θέλει να έχει όνειρα στη ζωή του. Πιστεύει στην ιδέα του πολιτισμού. Αντιμετωπίζει θετικά τη ζωή. Η αγάπη γίνεται πράξη. Έχει φαντασία, αλλά δεν ξεχνά την πραγματικότητα (σελ. 39). Γι’ αυτό και παίζει με ανοιχτά χαρτιά με τη ζωή (σελ. 41). Δεν κρύβεται. Είναι στο φως. Δε δίνει συνταγές, καθώς είναι της απλότητος. Συμμετέχει όμως στην ζωή. Πεθαίνει εντός του ο χριστιανός από αγάπη. Αρνείται τη φθορά και στον συνάνθρωπο, τον αδελφό του ξαναβρίσκει τον εαυτό του, με μια παιδικότητα η οποία διαρκώς ανανεώνεται μέσα από την σχέση με τον Χριστό.

«Πουθενά στον χριστιανισμό δε γίνεται προσπάθεια να προσηλυτισθεί σ’ αυτόν ο άνθρωπος με την υπόσχεση ενός happy end» (σελ. 47). «Δάκρυα, αίμα και ιδρώτα» (σελ. 49), υπόσχεται η πίστη στον άνθρωπο. Όχι μαγικές λύσεις. Κι έτσι έρχεται η χαρά. Πεθαίνεις ως προς το κακό, πεθαίνεις ως προς το εγώ και το θέλημά σου, για να λάβεις τη ζωή και να τη δώσεις! Ο κόκκος του σίτου πρέπει να πεθάνει. Γι’ αυτό και ο χριστιανός είναι άνθρωπος του πάθους, όχι των παθών. Αρνείται τον μηδενισμό της εποχής του και κάθε εποχής. Αν ο Χριστός δεν είναι η ζωή μας, τότε πορευόμαστε προς το μηδέν, το τίποτα (σελ. 63). Ο χριστιανός παλεύει μέσα στην ιστορία. Διακρίνει την φθορά που κυβερνά όλα αυτά τα παραδείγματα δόξας και προβολής που ο κόσμος προβάλλει. Και ο χριστιανός βλέπει τη γυμνότητα του κόσμου, όπως στο παραμύθι του Άντερσεν (σελ. 71), γιατί η καρδιά του είναι παιδική και δεν μπορεί να δεχτεί τίποτε λιγότερο από την αλήθεια.

Ο Χριστός μας συμφιλίωσε με τον πόνο. Μας συμφιλίωσε με την φύση. Μας κάνει να αγαπάμε τον κόσμο και την ζωή, αλλά να της δίνουμε το μέλλον, τα έσχατα, την αιωνιότητα. Να σηκώνουμε τον σταυρό μας χωρίς φόβο, Αγαπούμε την ιστορία, διότι «ο χριστιανός νιώθει το παρελθόν, γιατί έχει κατακτήσει το μέλλον, έχει τον οραματισμό του μέλλοντος, την λαχτάρα για την αιωνιότητα» (σελ. 75). Κι έτσι δεν αποκάμει στις δυσκολίες της ζωής. Και κατακτώντας την μοναξιά του, βρίσκει τον Θεό. «Ο χριστιανός είναι δημοκρατικός. Η δημοκρατία του πόνου είναι καθαρά χριστιανική, γιατί σ’ αυτή την δημοκρατία όλοι μας είμαστε ίσοι» (σελ. 77). Κι ενώ είναι δημοκράτης ο χριστιανός, είναι ταυτόχρονα και βασιλόφρονας: ζει την βασιλεία του Θεού στην συνάντηση με τον πλησίον, στην οδό της αγιότητας, στην επανεύρεση του χαμένου παραδείσου.

«Σ’ αυτόν τον χρεωκοπημένο κόσμο, αν του κάνουμε απογραφή αυτή τη στιγμή, το μόνο ευεργετικό στοιχείο που θα βρούμε μέσα θα ‘ναι ο χριστιανισμός» (σελ. 81). «Στο σκέφτομαι, άρα υπάρχω του κόσμου, στο αμφιβάλλω, άρα υπάρχω του ανθρώπου του 20ού αιώνα, ο χριστιανός λέει: μπορώ να δώσω, μπορώ να δοθώ, άρα υπάρχω. Μπορώ να γίνω καλύτερος, άρα υπάρχω. Δεν είμαι τέλειος, άρα υπάρχω. Αγωνίζομαι, άρα υπάρχω. Αναρωτιέμαι: Υπάρχω; άρα υπάρχω» (σελ. 85). «Never more δεν υπάρχει για τον χριστιανό. Ποτέ πια δεν θα πει ‘ποτέ’ ο χριστιανός. Ακόμη και τη στιγμή του θανάτου του το σωματικού, ο χριστιανός το ‘τετέλεσται’ θα το πει ακριβώς έτσι όπως το είπε ο Κύριος: ’το έργον ό δέδωκάς μοι ίνα ποιήσω...’. Το χριστιανικό τετέλεσται αυτής εδώ της καθημερινής ζωής είναι η αρχή της αιωνιότητας. Ο χριστιανός είναι πρωτοπόρος της εποχής του και προπορεύεται απ’ την εποχή του. Προπορεύεται ζώντας την» (σελ. 87).

Και ο Σαμαράκης κλείνει το αυτοβιογραφικό δοκίμιο με το μοίρασμα της εμπειρίας της επιστροφής στον Χριστό: «ακόμη και εκείνη τη νύχτα του γυρισμού, ο Κύριος μ’ επισκέφτηκε με το πρόσωπο ενός αγαπημένου παιδικού μου φίλου, που τώρα έχει πεθάνει για μένα. Όμως δεν πεθαίνει κανείς με το να τον διαγράψουν απ’ τα βιβλία του ληξιαρχείου» (σελ. 95). Και θα ομολογήσει, μετά από αυτή την εμπειρία του Χριστού: «Ο χριστιανός είναι ο παράνομος αυτού του κόσμου. Ζει ο χριστιανός στην παρανομία της εσωτερικής ζωής... Είμαι χριστιανός, δηλαδή, γυρνώντας στον Χριστό, είπα ναι στη ζωή. Κι είπα όχι, πρόβαλα το βέτο μου στον θάνατο. Στον νου μου γυρνούν κάτι εξισώσεις: καθετί αληθινό είναι χριστιανικό. Καθετί χριστιανικό είναι αληθινό. Καθετί όχι αληθινό δεν μπορεί να ‘ναι χριστιανικό. Χρειάζεται τάχα να τις επαληθεύσουμε αυτές τις εξισώσεις ακόμη μια φορά;» (σελ. 97) Το επίμετρο του Θανάση Νιάρχου δίνει τα τελικά συμπεράσματα. Ας μη φοβόμαστε να είμαστε χριστιανοί. Να ζήσουμε την χαρά του Χριστού. Ας είναι κόντρα στο ρεύμα και τον καιρό. Το νόημα της ζωής είναι στο πρόσωπό Του!

Συμπλήρωμα

 

Θέμος: "Ζήτησα από το Θεό να σωθεί το άτομο αυτό... και να πάρει εμένα".

Οι Επτά λόγοι τού Χριστού στον Σταυρό

 
Σεβ. Μητροπ. Ναυπάκτου Ιεροθέου
Περιοδικό "Εκκλησιαστική Παρέμβαση" τεύχος 297, Απρίλιος 2021.
ΟΟΔΕ / Αναδημοσίευση από: https://www.parembasis.gr

Ο Χριστός σταυρώθηκε την Παρασκευή στις δώδεκα το μεσημέρι, την έκτη ώρα όπως λεγόταν την εποχή εκείνη, και παρέμεινε επάνω στον Σταυρό μέχρι τις τρεις η ώρα μετά το μεσημέρι τής Παρασκευής, δηλαδή την ενάτη ώρα. Παρέμεινε, λοιπόν, τρεις ώρες επάνω στον Σταυρό. Ο άγιος Ιωάννης ο Χρυσόστομος λέγει ότι αυτό το γεγονός είναι δική μας εορτή: «Σήμερον ο Κύριος ημών Ιησούς ο Χριστός εν σταυρώ, και ημείς εορτήν άγομεν, ίνα μάθης ότι ο σταυρός εορτή και πανήγυρις πνευματική».

Φωτο από αυτή την ανάρτηση, όπου κείμενο του αγίου Νικολάου Βελιμίροβιτς με το ίδιο θέμα.

 

Αυτές τις τρεις ώρες έπεσε σκοτάδι σε όλη την κτίση. Ο Χριστός τις τρεις αυτές ώρες επάνω στον Σταυρό, μέσα στο σκοτάδι, είπε επτά λόγους. Όταν λέγω λόγους, δεν εννοώ ότι έκανε κηρύγματα και λόγους, αλλά είπε μία λέξη ή μία φράση. Όταν διαβάζη κανείς τα Ευαγγέλια, βλέπει ακριβώς αυτούς τους επτά λόγους τους οποίους είπε ο Χριστός στον Σταυρό, που έχουν μεγάλη θεολογική δύναμη.

Θα αναλύσω, όσο είναι δυνατόν πιο σύντομα, τους επτά λόγους που είπε ο Χριστός επάνω στον Σταυρό, οι οποίοι δείχνουν και την θεολογία τών Παθών τού Χριστού και τής Σταυρώσεώς Του, αφού, κατά τον ιερό Χρυσόστομο, «βασιλείας ο σταυρός σύμβολον». «Δια τούτο δε αυτόν βασιλέα καλώ, επειδή βλέπω αυτόν σταυρούμενον· βασιλέως γαρ εστί το υπέρ τών αρχομένων αποθνήσκειν». Ο Χριστός ομιλεί ως Βασιλεύς τού ουρανού και τής γης, ως ο Κύριος τής ζωής και τού θανάτου.

Έτσι, σήμερα «προσεδρεύομεν τω βασιλεί· και δια ταύτα εορτήν άγομεν, σταυρού μνήμην τελούντες», εορτάζουμε τον Σταυρό τού Χριστού και μυούμαστε στην θεολογία τού Σταυρού και την θεολογία τής δόξας.

1. «Πάτερ, άφες αυτοίς· ου γαρ οίδασι τι ποιούσι»

Πρώτος λόγος είναι η φράση τού Χριστού: «Πάτερ, άφες αυτοίς· ου γαρ οίδασι τι ποιούσι» (Λουκ. κγ΄, 34). Ο Χριστός στρέφεται στον Πατέρα Του και Τον παρακαλεί να συγχωρέση την αμαρτία τους, γιατί δεν ξέρουν τι κάνουν. Είναι ο πρώτος λόγος και, φυσικά, όταν ομιλούμε για τους επτά λόγους, θα τους παρουσιάσω χρονολογικά, όπως τους είπε, λαμβάνοντας αυτούς τους λόγους από όλους τους Ευαγγελιστές.

Με αυτόν τον πρώτο λόγο, όπως λέει και ο Λεόντιος ο Βυζάντιος, θεολόγος τού 6ου αιώνος, φαίνεται ότι ο Χριστός είναι μεσίτης μεταξύ τών ανθρώπων και τού Θεού Πατρός. Το ανθρώπινο γένος έφυγε από τον Παράδεισο, έχασε την επικοινωνία με τον Θεό και έρχεται τώρα ο Χριστός για να συμφιλιώση όχι τον Πατέρα με τους ανθρώπους, αλλά να επαναφέρη τους ανθρώπους στον Πατέρα. Οπότε εδώ παρουσιάζεται ότι ο Χριστός είναι μεσίτης.

Αυτό το συναντούμε στην επιστολή τού Αποστόλου Παύλου προς τον Τιμόθεο που γράφει: «Εις μεσίτης μεταξύ Θεού και ανθρώπων, άνθρωπος Χριστός Ιησούς, ο δους εαυτόν αντίλυτρον υπέρ πάντων» (Α΄ Τιμ. β΄, 5). Άλλωστε, είναι Εκείνος ο οποίος ένωσε την θεία με την ανθρώπινη φύση στην υπόστασή Του και με αυτόν τον τρόπο συμφιλίωσε τους ανθρώπους με τον Θεό.

Έπειτα, με τον λόγο αυτόν φαίνεται ότι ο Χριστός προσευχήθηκε στον Πατέρα Του, όχι γιατί ο Πατέρας αγνοούσε αυτό που ήθελε ο Υιος, αφού υπάρχει η ίδια θέληση και η ίδια ενέργεια μεταξύ τού Θεού Πατρός και τού Θεού Υιού, αλλά με αυτόν τον λόγο φανέρωσε τον Πατέρα Του, λέγοντας «πάτερ». Επάνω στον Σταυρό ομολογεί για ακόμη μια φορά αυτό που έλεγε πολλές φορές, ότι ο Πατέρας Του τον απέστειλε στον κόσμο, ότι Αυτός είναι Υιος τού Πατρός. Έτσι, φανέρωσε για μια ακόμη φορά τον Πατέρα Του και ακόμη φανέρωσε ότι Αυτός είναι γνήσιος Υιος τού Πατρός.

 Αυτός ο λόγος «Πάτερ, άφες αυτοίς· ου γαρ οίδασι τι ποιούσι» αναφέρεται, βέβαια, και στους Εβραίους πού Τον εσταύρωσαν και στον λαό, ο οποίος έλεγε «άρον, άρον, σταύρωσον αυτόν», αλλά και στους Μαθητές Του, οι οποίοι Τον είχαν εγκαταλείψει. Ο Πέτρος Τον αρνήθηκε, ο Ιούδας Τον πρόδωσε και οι άλλοι Τον εγκατέλειψαν. Ο Ιούδας μόνος του καταστράφηκε, διότι στην συνέχεια αυτοκτόνησε, αλλά για τους άλλους ισχύει αυτός ο λόγος τού Χριστού.

 Και αυτός ο λόγος δείχνει και τον τρόπο τον οποίο και εμείς πρέπει να κάνουμε, όταν έχουμε διαφόρους εχθρούς πού μάς πολεμούν. Πρέπει να ζητάμε την άφεση τών αμαρτιών τους, γιατί αυτό είναι έκφραση υψηλής πνευματικής ζωής. Κατά τον ιερόν Χρυσόστομο, «μιμησώμεθα τοίνυν τον Δεσπότην, και υπέρ τών εχθρών ευχώμεθα».

2. «Γύναι, ίδε ο υιος σου», «Ιδού η μήτηρ σου»

Εικ. από εδώ

Ο δεύτερος λόγος τού Χριστού επάνω στον Σταυρό είναι αυτός που είπε στην Μητέρα Του, την Υπεραγία Θεοτόκο και στον Ιωάννη τον αγαπημένο Μαθητή Του. Εστράφη στην Παναγία την Μητέρα Του και είπε: «Γύναι, ίδε ο υιος σου» και μετά στράφηκε στον Ευαγγελιστή Ιωάννη, τον Μαθητή τον οποίο αγαπούσε και τού είπε: «Ιδού η μήτηρ σου» (Ιω. ιθ΄, 26-27).

Όταν διαβάζουμε τα κείμενα τών ιερών Ευαγγελίων, βλέπουμε ότι «ειστήκησαν παρά τω σταυρώ», ήταν κοντά εκεί στον Σταυρό η Μητέρα Του, η Υπεραγία Θεοτόκος, η αδελφή τής Μητέρας Του, η Μαρία η τού Κλωπά και η Μαρία η Μαγδαληνή και ο Ιωάννης «ον ηγάπα» ο Ιησούς. Τους είδε ο Χριστός εκεί και είπε αυτόν τον λόγο (Ιω. ιθ΄, 25).

 Λέει ο ιερός Θεοφύλακτος, Αρχιεπίσκοπος Αχρίδος, ότι στον Σταυρό ο Χριστός όλα τα κάνει αταράχως, αφού ενδιαφέρεται μέσα στον πόνο Του και για την Μητέρα Του, εκπληρώνει τις προφητείες, ανοίγει τον Παράδεισο στον ληστή, ενώ προ τού Σταυρού -όπως ήταν στον κήπο τής Γεθσημανή- έχυνε ιδρώτα. Αυτό δείχνει ότι εκείνα τα οποία έγιναν στην Γεθσημανή, που παρακαλούσε και έλεγε «πάτερ μου, ει δυνατόν εστί, παρελθέτω απ’ εμού το ποτήριον τούτο, πλην ουχ ως εγώ θέλω, αλλ’ ως συ» ήταν τής ανθρωπίνης φύσεως, ενώ αυτά πού γίνονται στον Σταυρό ήταν τής θείας δυνάμεως.

Γι’ αυτό και η Εκκλησία αντικαθιστά την επιγραφή πού τέθηκε επάνω στον Σταυρό «Ιησούς Ναζωραίος Βασιλεύς Ιουδαίων» με την επιγραφή «Ο Βασιλεύς τής ∆όξης»· είναι δηλαδή ο Βασιλεύς τής δόξης, που όλα τα κάνει με θεία δύναμη.

Και, βέβαια, εδώ δείχνει την αγάπη Του προς την Μητέρα Του και ότι η Παναγία ήταν πραγματική Μητέρα Του, από την οποία ο Χριστός προσέλαβε την ανθρώπινη φύση, και την αγαπούσε. ∆είχνει ακόμη και ότι αγαπούσε και τον Μαθητή Του, τον Ευαγγελιστή Ιωάννη τον Θεολόγο, ο οποίος ήταν Παρθένος Μαθητής και Θεολόγος και αυτός Τον ακολούθησε μέχρι τον Σταυρό και σε αυτόν παρέδωκε την Μητέρα Του.

Η Μητέρα τού Χριστού ήταν Παρθένος, ο Ευαγγελιστής Ιωάννης ήταν ο Παρθένος Μαθητής και ήταν αυτός πού αγαπούσε πάρα πολύ τον Χριστό και τον αγαπούσε ο Χριστός. Οπότε, συνδέεται στενά η παρθενία με την θεολογία και την αγάπη. Ο Θεολόγος Μαθητής έπρεπε να παραλάβη την Παναγία και να την διαφυλάξη ως θησαυρό.

Επίσης, φαίνεται ότι συνδέεται πάρα πολύ στενά η Χριστολογία με την Θεοτοκολογία. ∆ηλαδή, αγαπάμε την Παναγία, επειδή την αγαπούσε ο Χριστός και αγαπάμε την Παναγία για να φθάσουμε στην αγάπη τού Χριστού.

3. «Αμήν λέγω σοι· σήμερον μετ’ εμού έση εν τω Παραδείσω»

 

Εικ. από την ανάρτηση O Άγιος Ληστής του Γολγοθά απέκτησε στη Θεσσαλονίκη τον πρώτο του ναό

 

Ο τρίτος λόγος τού Χριστού επάνω στον Σταυρό ήταν αυτός που είπε στον εκ δεξιών ληστή: «Αμήν λέγω σοι· σήμερον μετ’ εμού έση εν τω παραδείσω» (Λουκ. κγ΄, 42-43). Σε βεβαιώνω ότι σήμερα θα είσαι μαζί μου στον Παράδεισο. Εξηγούν οι ερμηνευτές ότι αυτόν τον λόγο τον λέει ως άνθρωπος, διότι ως Θεός ήταν πάντοτε στον Παράδεισο. Το «σήμερον μετ’ εμού έση εν τω παραδείσω», ότι θα είσαι μαζί μου στον Παράδεισο έχει και την έννοια ότι θα είναι ο ληστής μαζί Του στον Παράδεισο, αλλά έχει και την έννοια ότι ως Θεός ήταν στον Παράδεισο, αλλά τώρα και η ανθρώπινη φύση, χωρίς την θνητότητα και την παθητότητα, θα απολαύση αυτήν την δόξα.

Λέγει ο ιερός Χρυσόστομος ότι την ημέρα και την ώρα αυτή που ο Χριστός έβαλε τον ληστή στον Παράδεισο, έκανε δύο «κατορθώματα». «Εν μεν, ότι παράδεισον ηνέωξεν, έτερον δε, ότι ληστήν εισήγαγε». Έτσι, με αυτόν τον λόγο «σήμερον απέδωκεν ημίν την αρχαίαν πατρίδα, σήμερον επανήγαγεν ημάς επί την πατρώαν πόλιν, και την οικίαν εχαρίσατο τη κοινή τών ανθρώπων φύσει».

Ο ιερός Θεοφύλακτος, σχολιάζοντας αυτό το γεγονός, παρατηρεί ότι ο Χριστός «ως μεν άνθρωπος εν τω σταυρώ, ως δε Θεός πανταχού», δηλαδή, ως άνθρωπος ήταν επάνω στον Σταυρό, ως Θεός είναι πανταχού, «κακεί καν εν τω παραδείσω πάντα πληρών», και εδώ στον Σταυρό και στον Παράδεισο, οπουδήποτε κι αν ήταν, όλα τα πληροί με την θεότητά Του.

Στην φράση «μετ’ εμού έση εν τω παραδείσω» πρέπει να τονισθή κάτι το οποίο λέγει ο άγιος Μάρκος ο Ευγενικός, Μητροπολίτης Εφέσου, ο οποίος έζησε τον 15ο αιώνα, και είναι μεγάλος Ομολογητής τής πίστεως. Όταν στην Σύνοδο Φερράρας-Φλωρεντίας (1438-39) συζήτησαν το θέμα τού καθαρτηρίου πυρός, ο άγιος Μάρκος έκανε την διάκριση ότι άλλο είναι ο Παράδεισος, δηλαδή, όταν πεθαίνουν οι άγιοι, χωρίζεται η ψυχή από το σώμα και πηγαίνει στον Παράδεισο, και άλλο είναι η Βασιλεία τού Θεού που θα ισχύση και θα γίνη μετά την ∆ευτέρα Παρουσία τού Χριστού. Τώρα, δηλαδή, οι ψυχές τών Αγίων είναι στον Παράδεισο, αλλά μετά την ∆ευτέρα Παρουσία τού Χριστού που θα αναστηθούν τα σώματα και ο άνθρωπος θα έχη και ψυχή και σώμα, τότε θα εισέλθουν στην Βασιλεία τού Θεού.

Να θυμίσω ότι ο Χριστός είπε αυτόν τον λόγο, γιατί έγινε ένας μικρός διάλογος επάνω στον Σταυρό μεταξύ τών ληστών. Ο Χριστός ήταν καρφωμένος στον Σταυρό, όλοι όσοι βρίσκονταν από κάτω Τον βλασφημούσαν. Μάλιστα Τού έλεγαν, αν είναι Θεός να κατεβή από τον Σταυρό για να Τον πιστεύσουν.

Μέσα σε όλα αυτά και ο εξ αριστερών ληστής είπε στον Χριστό: «Ει συ ει Χριστός σώσον σεαυτόν και ημάς», εάν εσύ είσαι ο Χριστός, τότε να σώσης και τον εαυτό σου και εμάς. Τότε ο εκ δεξιών ληστής, εστράφη στον εξ αριστερών ληστή και τού είπε: «Ουδέ φοβή συ τον Θεόν, ότι εν τω αυτώ κρίματι ει;», δεν φοβάσαι καθόλου τον Θεό ότι και εσύ είσαι σταυρωμένος; «Και ημείς μεν δικαίως· άξια ων επράξαμεν απολαμβάνομεν· ούτος δε ουδέν άτοπον έπραξεν. Και έλεγε τω Ιησού· μνήσθητί μου, Κύριε, όταν έλθης εν τη βασιλεία σου» (Λουκ. κγ΄, 39-43).

Ο εκ δεξιών ληστής αποδεικνύεται ένας πραγματικός θεολόγος. Ο άγιος Ιωάννης ο Χρυσόστομος λέγει ότι ο ληστής αυτός έλαβε την βασιλεία: «Είδες φιλοσοφίαν ληστού, είδες σύνεσιν, είδες διδασκαλίαν· αθρόον από σταυρού προς τον ουρανόν ανέπτη», δηλαδή πέταξε από τον σταυρό στον ουρανό!

Ο εκ δεξιών ληστής επάνω στον σταυρό είναι μεγάλος θεολόγος για πολλούς λόγους. Πρώτον, αναγνωρίζει ότι ο Χριστός είναι Θεός και είπε: «∆εν φοβάσαι τον Θεό;». Είναι εκπληκτικό, να είναι κανείς επάνω στον σταυρό και εκεί στον σταυρό καρφωμένος και πονεμένος, να αποκτήση την γνώση τού Θεού. ∆εύτερον, ο εκ δεξιών ληστής διακρίνεται και από μια αυτομεμψία, αφού μέμφεται τον εαυτό του, όταν λέη «και ημείς άξια ων επράξαμεν απολαμβάνομεν· ούτος ουδέν άτοπον έπραξε», εμείς μεν απολαμβάνουμε για τα άτοπα πού πράξαμε. Αυτό είναι μια πολύ μεγάλη αυτομεμψία. Και το τρίτο είναι ότι πιστεύει ότι υπάρχει άλλη ζωή και πιστεύει ότι υπάρχει Παράδεισος, υπάρχει η Βασιλεία τού Θεού, γι’ αυτό και λέει: «Μνήσθητί μου, Κύριε, όταν έλθης εν τη βασιλεία σου». Αυτή είναι πολύ μεγάλη θεολογία. Έτσι, όπως λέγει ο ιερός Χρυσόστομος, ο ληστής επάνω στον σταυρό δεν ξέχασε την τέχνη του, αλλά με την ομολογία του αυτή «ληστεύει την βασιλείαν».

Επίσης, το περιστατικό αυτό δείχνει ότι επάνω στον Γολγοθά είναι τρεις σταυροί, στο μέσον είναι ο Σταυρός τού Χριστού, δεξιά και αριστερά είναι οι σταυροί τών ληστών. Και οι δύο ήταν ληστές, ο ένας δεν ήταν καλύτερος από τον άλλον, ο εκ δεξιών ληστής δεν ήταν καλύτερος από τον εξ αριστερών ληστή. Ποια, όμως, είναι η διαφορά; Η διαφορά είναι ότι ο ένας ληστής ομολογεί τα αμαρτήματά του και ομολογεί ότι ο Χριστός είναι Θεός, ενώ ο άλλος ληστής αρνείται να ομολογήση την αμαρτία του, αλλά αρνείται και την θεότητα τού Χριστού.

Ο ιερός Χρυσόστομος λέγει: «Είδες ληστήν και ληστήν; Αμφότεροι εν τω σταυρώ, αμφότεροι από πονηρίας, αμφότεροι από βίου ληστρικού, αλλ' ουκ αμφότεροι εν τοις αυτοίς». Ο ένας κληρονόμησε βασιλεία και ο άλλος πήγε στην κόλαση.

Αυτό σημαίνει ότι ο Γολγοθάς δείχνει όλη την ιστορία τού ανθρωπίνου γένους. Ο Χριστός ως Εσταυρωμένος και Αναστάς Θεός είναι στο κέντρο τής ανθρωπότητος και τής ιστορίας, και εμείς όλοι ομοιάζουμε με τους ληστές, αφού όλοι είμαστε αμαρτωλοί. Η διαφορά, όμως, είναι ότι κάποιος ομολογεί ότι ο Χριστός είναι ο Σωτήρας και ζητά συγχώρεση για να τον θυμηθή στην Βασιλεία Του και ο άλλος Τον αρνείται.

4. «Θεέ μου, Θεέ μου, ίνα τι με εγκατέλιπες;»

Ο τέταρτος λόγος τού Χριστού επί τού Σταυρού είναι ένας δυσερμήνευτος λόγος για τους πολλούς, αλλά όχι και για τους Πατέρες, είναι το: «Θεέ μου, Θεέ μου, ίνα τι με εγκατέλιπες;» (Ματθ. κζ΄, 46), δηλαδή ο Χριστός είπε στον Πατέρα Του: «Θεέ μου, Θεέ μου, γιατί με εγκατέλειψες;»

Αυτός ο λόγος είναι ένα μυστήριο, διότι ο Χριστός ως Θεός δεν χωρίστηκε ποτέ από τον Πατέρα Του. Είναι δυνατόν ο Υιος και Λόγος τού Θεού να χωρισθή από τον Πατέρα Του; Εμείς ξέρουμε ότι έχουν την ίδια ουσία, την ίδια ενέργεια, ο Λόγος τού Θεού είναι ομοούσιος με τον Πατέρα. Ο Ίδιος είπε στους Μαθητές Του, ότι θα Τον εγκαταλείψουν και θα Τον αφήσουν μόνον, αλλά δεν θα είναι μόνος μου, γιατί «ο πατήρ μετ’ εμού εστι», θα είναι ο Πατήρ μαζί μου (Ιω. ιστ΄, 32).

Τότε γιατί λέει «Θεέ μου, Θεέ μου, ίνα τι με εγκατέλιπες;». Μήπως το λέει επειδή χωρίστηκαν οι δύο φύσεις στον Χριστό; Ξέρουμε ότι στον Χριστό ενώθηκαν οι δύο φύσεις, η θεία και η ανθρώπινη, στην υπόσταση τού Λόγου. Μήπως, λοιπόν, στον Σταυρό εγκατέλειψε η θεία φύση για λίγο την ανθρώπινη φύση, όπως λένε μερικοί, ώστε ο Χριστός να πονέση πολύ; Αυτό δεν ευσταθή, γιατί η ∆΄ Οικουμενική Σύνοδος ομολόγησε ότι οι δύο φύσεις στον Χριστό είναι ενωμένες πάντοτε «ασυγχύτως, ατρέπτως», αλλά και «αδιαιρέτως και αχωρίστως», οπότε, δεν χωρίσθηκαν ποτέ οι δύο φύσεις και δεν διαιρέθηκαν ποτέ.

 Ο άγιος Ιωάννης ο ∆αμασκηνός γράφει ότι, όπως έχουμε ένα δένδρο το οποίο φωτίζει ο ήλιος και ο ξυλοκόπος τεμαχίζει το δένδρο, αλλά δεν τεμαχίζεται η ενέργεια τού ηλίου που το φωτίζει, έτσι έγινε και στον Χριστό κατά την διάρκεια τού πάθους Του. Είναι πάντοτε ενωμένη η θεία με την ανθρώπινη φύση επάνω στον Σταυρό, πονά η ανθρώπινη φύση, αλλά η θεότητα δεν έπαθε απολύτως τίποτα, έμεινε απαθής.

Τότε πώς ερμηνεύεται αυτός ο λόγος «Θεέ μου, Θεέ μου, ίνα τι με εγκατέλιπες;»; Μια ερμηνεία πολύ καταπληκτική δίνει ο άγιος Γρηγόριος ο Θεολόγος, ο μεγάλος αυτός Πατέρας τής Εκκλησίας μας. Λέει ότι με τον λόγο Του αυτόν ο Χριστός «εν εαυτώ τυποί το ημέτερον», δηλαδή εκείνη την ώρα ομιλεί αντί ημών. ∆ιότι εμείς ήμασταν οι παραθεωρημένοι και οι εγκαταλελειμμένοι από τον Θεό, που σημαίνει ότι εμείς εγκαταλείψαμε τον Θεό, εμείς φύγαμε μακριά από Αυτόν, και έπειτα εμείς είμαστε προσληφθέντες και σεσωσμένοι με τα Πάθη τού απαθούς. Εκείνη την ώρα, δηλαδή, ο Χριστός εξέφρασε την αγωνία όλων τών ανθρώπων και ομιλούσε και πονούσε για όλους τους ανθρώπους που αισθάνονται την εγκατάλειψη τού Θεού, διότι εμείς εγκαταλείψαμε τον Θεό.

Επίσης, ο άγιος Κύριλλος Αλεξανδρείας λέγει ότι «εγκατάλειψιν νοήσεις και την τού πάθους συγχώρησιν». Δηλαδή, η κένωση τού Χριστού, που άρχισε με την ενανθρώπησή Του, έφθασε στο βαθύτερο σημείο της. Και αυτό λέγεται «εγκατάλειψη».

Δείτε επίσης: Γιατί ο Χριστός φώναξε "Ηλί Ηλί, λαμά σαβαχθανί" (Θεέ μου, Θεέ μου, γιατί με εγκατέλειψες)

5. «∆ιψώ»

 

Εικ. από εδώ

 

Ο πέμπτος λόγος είναι το «διψώ» (Ιω. ιθ΄, 28) που είπε ο Χριστός κάποια στιγμή. Αυτό αναφέρεται στην προφητεία την οποία εκφράζει ο Προφητάναξ ∆αβίδ στην Παλαιά ∆ιαθήκη στους Ψαλμούς: «Εξηράνθη ως όστρακον η ισχύς μου, και η γλώσσά μου κεκόλληται τω λάρυγγί μου και εις χουν θανάτου κατήγαγές με» (Ψαλμ. κα΄, 16). Αυτό το είπε ο ∆αβίδ χίλια χρόνια πριν από τον Σταυρό τού Χριστού. Επειδή έβλεπε μπροστά του τον Σταυρό και την δίψα τού Χριστού.

Η δίψα αυτή προήλθε από την ξηρασία τού σώματος, επειδή έχασε αίμα, άρα προήλθε από την απώλεια τού αίματος και από την απώλεια ύδατος, από αφυδάτωση, και δείχνει ότι ο Χριστός είχε πραγματικό σώμα, δεν ήταν κατά δόκηση άνθρωπος, δηλαδή φαινομενικά και κατά φαντασία άνθρωπος, αλλά είχε πραγματικό σώμα. Και όταν το σώμα χάνη νερό το οποίο έχει μέσα του, ο άνθρωπος διψά. Αυτό δείχνει ότι ο Χριστός διψούσε, αλλά αυτά δεν ενεργούσαν στον Χριστό αναγκαστικά, αφού ήθελε και διψούσε, για να δείξη ότι είχε πραγματικό ανθρώπινο σώμα.

Κατά τον άγιο Κύριλλο Αλεξανδρείας, η σάρκα τού Χριστού «πάσχει τι πάλιν εν τελευταίοις» «ίδιόν τι και φυσικόν», αφού οι πόνοι ήταν δεινοί. Έτσι ο Χριστός «ώσπερ εκών αφήκε παθείν τα έτερα, πάσχει και τούτο καθ' εκούσιον βούλησιν». Ο Χριστός είχε πραγματικό σώμα, αλλά τίποτε στον Χριστό δεν γίνεται εξαναγκασμένο.

Και επί πλέον, αυτός ο λόγος δείχνει την δίψα τού Χριστού για την σωτηρία όλων τών ανθρώπων. ∆ηλαδή, ο Χριστός έγινε άνθρωπος, σταυρώθηκε και υπέφερε πολύ, ανέβηκε στον Σταυρό και πληγώθηκε βαθύτατα, διότι διψούσε την σωτηρία τού ανθρωπίνου γένους. Είναι μια αναγωγική ερμηνεία, πέρα από την πραγματική ερμηνεία, ότι πράγματι το σώμα ήταν αληθινό σώμα και η απώλεια τού νερού ήταν εκείνο πού προξένησε την μεγάλη δίψα.

Σημ: Ευχόμαστε για τη συγχώρηση του στρατιώτη που έδωσε στον Κύριο το ξύδι, και όλων των σταυρωτών Του...

6. «Τετέλεσται»

Ο έκτος λόγος τού Χριστού, που είναι γνωστός σε όλους, είναι το «τετέλεσται» (Ιω. ιθ΄, 30), δηλαδή, όλα έχουν τελειώσει. Τι θα πη το «τετέλεσται» που είπε ο Χριστός;

Μια ερμηνεία είναι ότι εκπληρώθηκαν όλες οι προφητείες, δηλαδή όσα είπαν οι Προφήτες στην Παλαιά ∆ιαθήκη για τον Χριστό, όλα έχουν πραγματοποιηθή.

Μια άλλη ερμηνεία είναι ότι τελείωσε το έργο τής απολυτρώσεως τού ανθρωπίνου γένους. ∆ηλαδή, ο Χριστός επάνω στον Σταυρό νίκησε τον θάνατο, την αμαρτία και τον διάβολο, όπως λέει και ο Απόστολος Παύλος «απεκδυσάμενος τας αρχάς και τας εξουσίας εδειγμάτισεν εν παρρησία, θριαμβεύσας αυτούς εν αυτώ» (Κολ. β΄, 15). Ο Χριστός στον Σταυρό απέκδυσε όλη την εξουσία τού διαβόλου. Κατά τον ιερό Ζιγαβηνό, «τετέλεσται, απήρτισται, ουδέν ελλείπει».

Επίσης, το «τετέλεσται» δείχνει ότι ο Χριστός έφθασε στο τελικό σημείο τής κενώσεως, δείχνει την άκρα ταπείνωση και την άκρα κένωση τού Υιού και Λόγου τού Θεού. ∆ηλαδή, το ότι ο Χριστός ενηνθρώπησε, το ότι προσέλαβε την ανθρώπινη φύση, άκρως καθαρή, πάντως όμως θνητή και παθητή, αυτή είναι η μεγάλη κένωση τού Υιού και Λόγου τού Θεού, και στην συνέχεια με την Σταύρωση έφθασε στο αποκορύφωμα τής κενώσεως. Είναι αυτό που γράφει ο Απόστολος Παύλος, ότι ο Χριστός είναι Θεός και «εαυτόν εκένωσεν μορφήν δούλου λαβών, εν ομοιώματι ανθρώπων γενόμενος, και σχήματι ευρεθείς ως άνθρωπος εταπείνωσεν εαυτόν γενόμενος υπήκοος μέχρι θανάτου, θανάτου δε σταυρού» (Φιλιπ. β΄, 7-8).

Αυτή είναι η άκρα ταπείνωση τού Χριστού, είναι η μεγάλη θεολογία τής κενώσεως, η μεγάλη θεολογία τής ταπεινώσεως. ∆ηλαδή, για να γίνη κανείς πραγματικός θεολόγος, πρέπει να φθάση στην άκρα κένωση. Όσο κανείς κενώνεται από όλα τα εγκόσμια, από όλα τα ανθρώπινα και ζη την κένωση ως αγάπη, επειδή αυτή η κένωση τού Χριστού επάνω στον Σταυρό εξέφρασε την πολύ μεγάλη αγάπη τού Χριστού για τον άνθρωπο, τόσο αυτή η κένωση, αυτή η μεγάλη ταπείνωση, είναι η υπερτάτη θεολογία.

 

Εικ. από εδώ ("Η άκρα ταπείνωσις")

7. «Και φωνήσας φωνή μεγάλη ο Ιησούς είπε· πάτερ, εις χείράς σου παρατίθεμαι το πνεύμά μου»

Και τέλος, ο έβδομος λόγος τού Χριστού που αναφέρεται από τον Ευαγγελιστή Λουκά είναι: «Και φωνήσας φωνή μεγάλη ο Ιησούς είπε· πάτερ, εις χείράς σου παρατίθεμαι το πνεύμά μου» (Λουκ. κγ΄, 46).

Ο Χριστός φώναξε πολύ δυνατά. Αυτό είναι περίεργο, διότι ύστερα από τόση μεγάλη ταλαιπωρία με τα Πάθη και τον Σταυρό, που χύνεται το αίμα, ο Χριστός έχει τόση μεγάλη δύναμη. Συνήθως, όταν κάποιος ξεψυχά, όπως λέμε, όταν προετοιμάζεται η ψυχή να φύγη από το σώμα, τότε είναι σε πλήρη αδυναμία. Εδώ βλέπουμε ότι «φωνήσας φωνή μεγάλη ο Ιησούς είπε· πάτερ, εις χείράς σου παρατίθεμαι το πνεύμά μου». Εδώ το «φωνήσας φωνή μεγάλη» δείχνει ότι ο Χριστός πεθαίνει επάνω στον Σταυρό «δεσποτικώς» και όχι ως άνθρωπος.

Έπειτα, δείχνει ότι παρέδωκε το πνεύμα, την ψυχή Του στον Πατέρα Του. Πρώτη φορά έγινε αυτό. Μέχρι τότε, όταν έφευγαν οι ψυχές από τα σώματα τών ανθρώπων, τις παρελάμβανε ο διάβολος και τις πήγαινε στον Άδη. Πρώτη φορά γίνεται αυτό, που η ψυχή δεν φεύγει μόνη της από το σώμα, ούτε την παραλαμβάνει ο διάβολος, αλλά παραδίδεται από τον Ίδιο τον Χριστό στον Πατέρα Του.

Αυτός, βέβαια, ο λόγος συνδέεται με τον λόγο τού αγίου Ιωάννου τού Θεολόγου, στο Ευαγγέλιό του, που λέει: «Και κλίνας την κεφαλήν παρέδωκε το πνεύμα» (Ιω. ιθ΄, 30). ∆ηλαδή, ο Χριστός έκλινε την κεφαλή Του και παρέδωκε το πνεύμα Του, ως Θεός. Και αυτό είναι εντελώς διαφορετικό από αυτό πού γίνεται στους άλλους ανθρώπους. Στους ανθρώπους πρώτα φεύγει η ψυχή και έπειτα η κεφαλή χάνει την ευστάθεια και κλίνει. Εδώ ο Χριστός πρώτα έκλινε την κεφαλή, και μετά αυτοβούλως ως Θεός παρέδωκε το πνεύμα Του, δηλαδή δεν βγήκε μόνη της η ψυχή, και φυσικά παραδόθηκε στον Πατέρα.

 Αυτό το εξηγούν οι Πατέρες τής Εκκλησίας μας. Για παράδειγμα, ο άγιος Ιωάννης ο Χρυσόστομος γράφει: «Ουδέ γαρ επειδή εξέπνευσεν, έκλινε την κεφαλήν, όπερ εφ’ ημίν γίνεται, αλλά επειδή έκλινε την κεφαλήν, τότε εξέπνευσεν». Ο ιερός Ζιγαβηνός γράφει: «Ότε ηθέλησεν, τότε απέθανεν». Ο ιερός Θεοφύλακτος γράφει ότι εμείς «πρότερον εκπνέομεν, είτα κλίνομεν την κεφαλήν», ενώ ο Χριστός «πρότερον έκλινεν, είτα εξέψυξε». Αυτό σημαίνει «ότι τού θανάτου αυτός κύριος ην και πάντα κατ' εξουσίαν εποίει». Ο άγιος Ιωάννης ο ∆αμασκηνός γράφει ότι ο θάνατος υπήκουσε ως δούλος στο πρόσταγμα τού Θεού και προσήλθε με φόβο και τρόμο. Ο άγιος Γρηγόριος ο Παλαμάς γράφει ότι ο Σταυρός τού Χριστού είναι το άγκιστρο με το οποίο συνελήφθη ο διάβολος και ο θάνατος.

* * *

Αυτοί είναι οι επτά λόγοι τού Χριστού επάνω στον Σταυρό και αυτό δείχνει όλη την θεολογία τού έργου τού Χριστού, δηλαδή τι ήρθε ο Χριστός να κάνη στον κόσμο, αλλά και την θεολογία τών Παθών και τού Σταυρού τού Χριστού. Αυτό δείχνει την «θεολογία τού Σταυρού» και την «θεολογία τής δόξας».

Όταν μελετήση κανείς προσεκτικά αυτούς τους επτά λόγους τού Χριστού, βλέπει μια δυνατή θεολογία που εκφράσθηκε μέσα στο σκοτάδι που έπεσε εκείνη την ώρα σε όλη την γη. Αυτό σημαίνει ότι, όταν και εμείς είμαστε σε ένα σκοτάδι από θλίψη, από ταλαιπωρία, από στενοχώρια, από θανάτους αγαπητών μας ανθρώπων, εάν είμαστε συνδεδεμένοι με τον Χριστό, τότε οι λόγοι μας θα έχουν μεγάλη δύναμη. Τότε θα έχουμε πολύ μεγάλη πίστη και την ώρα που η ψυχή θα φεύγη από το σώμα εν Χριστώ, θα φεύγη όχι με απελπισία, αλλά με ελπίδα συναντήσεως με τον Θεό.

Επομένως, σε οποιοδήποτε σκοτάδι και αν βρισκόμαστε, όταν συνδεόμαστε με τον Χριστό, έχουμε δύναμη μεγάλη και νικάμε τον θάνατο και τον διάβολο. Σε κάθε δύσκολη στιγμή οι λόγοι μας πρέπει να είναι θεολογικοί, να αντέχουν στην αιωνιότητα. Τότε είμαστε φίλοι τού Χριστού.

Ο Σταυρός τού Χριστού είναι «η καθέδρα τής ορθοδόξου θεολογίας» (άγιος Ιγνάτιος Μπραντσιανίνωφ), είναι ο θεολογικός άμβωνας τής Ορθοδόξου Εκκλησίας. Όταν και εμείς είμαστε συσταυρωμένοι με τον Χριστό, τότε οι λόγοι μας είναι θεολογικοί.

Αυτό σημαίνει ότι συγχωρούμε τους εχθρούς μας, αγαπάμε την Υπεραγία Θεοτόκο και τον άγιο Ιωάννη τον Θεολόγο, αναγνωρίζουμε τον Χριστό ως αληθινό Θεό, ζούμε την άφατη κένωση τής αγάπης για όλους τους ανθρώπους, διψάμε την σωτηρία μας και την σωτηρία τών αδελφών μας, τελειώνουμε καλώς την ζωή μας, τηρώντας το θέλημα τού Θεού, και, τελικά, παραδίδουμε την ψυχή μας στον Θεό.

Συσταυρωμένοι με τον Χριστό είμαστε αναπαυμένοι, έχουμε πληρότητα ζωής, σύμφωνα με τον λόγο τού αγίου Ιωάννου τού Χρυσοστόμου: «Δια τούτο ουκ έτι εσμέν εν χηρεία· τον γαρ νυμφίον απειλήφαμεν· ου δεδοίκαμεν τον λύκον· τον γαρ ποιμένα τον καλόν έχομεν». Συσταυρωμένοι με τον Χριστό δεν έχουμε πνευματική χηρεία, γιατί έχουμε Νυμφίον, δεν φοβόμαστε τον λύκο-διάβολο, γιατί έχουμε Ποιμένα καλό. Αυτό είναι υπόθεση πνευματικής εορτής.

Εικ. από εδώ (άρθρο του θεολόγου Λ. Σκόντζου για την Ανάσταση του Κυρίου)

 

Το θαύμα του Αγίου Φωτός επαληθεύεται από δύο νέες επιστημονικές έρευνες

 

"Νεκρός για τον κόσμο": Ευχαριστούμε τον αγαπητό εν Χριστώ αδελφό, από τον οποίο πληροφορηθήκαμε αυτό το σημαντικό άρθρο. Η δημοσίευση της μελέτης του καθηγητή Fanti υπάρχει εδώ: Is the "Holy Fire" Related to the Turin Shroud? (σε μορφή pdf) και εδώ: Is the “Holy Fire” Related to the Turin Shroud?. Σε αυτά τα αρχεία υπάρχουν περισσότερες αξιόλογες φωτογραφίες από τις μετρήσεις του και την αντιπαραβολή της φλόγας του Αγίου Φωτός με κοινή φλόγα.

Εφημερίδα ΝΕΑ ΚΡΗΤΗ, 2.5.2021

Χάρης Σκαρλακίδης, Αρχιτέκτων / ΜΑ Θεολογίας

Το Μεγάλο Σάββατο του 2019, ο Giulio Fanti 1, καθηγητής μηχανικών και θερμικών μετρήσεων του πανεπιστημίου της Πάντοβα, συμμετείχε στην τελετή του αγίου Φωτός με σκοπό να μετρήσει και να καταγράψει τις θερμικές ιδιότητες της ιερής φλόγας.

Η θέση που στεκόταν ήταν μέσα στο ελληνικό καθολικό, σε απόσταση 10 μέτρων ανατολικά του παναγίου Τάφου. Συνεργάτης στο εγχείρημά του ήταν ένας συνάδελφός του από το ίδιο πανεπιστήμιο, ο καθηγητής εφαρμοσμένης μηχανικής RobertoBasso, ο οποίος βιντεοσκόπησε τα δέκα πειράματα που πραγματοποίησαν. Τα αποτελέσματα των μετρήσεών τους δημοσιεύθηκαν στις 10 Ιουλίου του 2019 στο διεπιστημονικό περιοδικό Global Journal of Archaeology and Anthropology.

Σε αυτή τη δημοσίευση, ο καθηγητής Fanti αρχικά υποστηρίζει ότι εντόπισε κάποιες αλληλουχίες διαδοχικών αστραπών που έπεφταν πάνω στο κουβούκλιο του Τάφου, οι οποίες όμως δεν προέρχονταν από τα φλας των καμερών.

Ο Ιταλός καθηγητής σημειώνει:

«Έξω από το κουβούκλιο παρατηρήθηκαν σε τακτά χρονικά διαστήματα διάφορες αλληλουχίες από δεκάδες αστραπές σε συχνότητα από 3 έως 10 Hz λίγο πριν την έξοδο του πατριάρχη. Αυτές οι αστραπές δεν είναι εύκολο να εξηγηθούν διότι διέπονται από χαμηλότερες συχνότητες από αυτές που είναι τυπικές στα φλας των φωτογραφικών μηχανών, αλλά και επειδή έχουν υψηλότερο αριθμό ακολουθίας. Αυτές [οι αστραπές] μπορούν να συνδεθούν με μία πιθανή αυτοανάφλεξη μιας λαμπάδας, επειδή μία αστραπή μπορεί να προκαλέσει ανάφλεξη στο φιτίλι μιας λαμπάδας». 2

Ο καθηγητής Fanti, μετά από σχετικό ερώτημα που του θέσαμε, μας ενημέρωσε ότι κατάφερε να εντοπίσει  τις «αστραπές» (που δεν προέρχονταν από τα φλας των καμερών) μέσω της χρήσης ενός μεταβλητού στροβοσκοπίου.

Ο καθηγητής Fanti άναψε τη δεσμίδα των 33 κεριών του από το άγιο Φως, δύο λεπτά μετά την έξοδο του πατριάρχη Θεόφιλου από τον πανάγιο Τάφο και αμέσως την τοποθέτησε κάτω από το πρόσωπό του. Το πρώτο πράγμα που θέλησε να εξακριβώσει είναι αν η ιερή φλόγα καίει το δέρμα. Στη συνέχεια του άρθρου του επισημαίνει τα ακόλουθα:

«Το άγιο Φως είναι ψυχρότερο από μία κανονική φλόγα, διότι δεν έκαιγε τα γένια του γράφοντος ούτε προκαλούσε κάποιον πόνο στο πρόσωπό του. Η διάρκεια του πειράματος ήταν δύο λεπτά».

Ο καθηγητής Fanti κρατάει επί δύο λεπτά κάτω από το πρόσωπό του μια δεσμίδα 33 κεριών με το άγιο Φως. Αισθανόταν μία μέτρια θερμότητα, όπως αναφέρει, αλλά δεν καιγόταν ούτε ένιωθε κάποιον πόνο.

Ο καθηγητής Fanti, σε επικοινωνία που είχαμε μέσω email, μας ανάφερε τα εξής: «θα πρέπει να σας πω ότι τοποθέτησα περισσότερες φορές τα 33 κεριά κάτω από τα γένια μου. Ενώ τις πρώτες φορές δεν ένιωθα κανένα πόνο, ή οτιδήποτε άλλο, μετά από 10 λεπτά έβαλα και πάλι τη δεσμίδα των κεριών κάτω από τα γένια μου και αυτά άρχισαν αμέσως να καψαλίζονται. Αυτό βρίσκεται σε συμφωνία με την αλλαγή της ποιότητας της φλόγας».

Σε ένα επόμενο πείραμα, δέκα λεπτά μετά το άναμμα της δεσμίδας των κεριών του, ο Ιταλός καθηγητής τοποθέτησε ένα κομμάτι λινού υφάσματος σε απόσταση τριών εκατοστών πάνω από δύο ίδια αναμμένα κεριά: το πρώτο κερί είχε ανάψει από το άγιο Φως, ενώ το δεύτερο από έναν αναπτήρα. Το λινό ύφασμα παρέμεινε πάνω από τις δύο φλόγες επί 30 δευτερόλεπτα. Η κανονική φλόγα έκαψε το ύφασμα, ενώ το άγιο Φως δεν προκάλεσε κάποια σημαντική φθορά.

^{Τα δύο κεριά που χρησιμοποιήθηκαν για τα πειράματα. Η αριστερή φλόγα είναι κανονική, ενώ η δεξιά είναι το άγιο Φως.}

Ο Ιταλός καθηγητής κρατάει ένα λινό ύφασμα σε απόσταση τριών εκατοστών πάνω από τις δύο φλόγες.

Πείραμα 1ο. Βλέπουμε το λινό ύφασμα που τοποθετήθηκε πάνω από τις δύο φλόγες επί 30 δευτερόλεπτα. Η κανονική φλόγα (αριστερά) έκαψε το ύφασμα, ενώ η φλόγα του αγίου Φωτός (δεξιά) το καψάλισε ελαφρώς.

Πείραμα 2ο. Βλέπουμε ένα δεύτερο κομμάτι λινού υφάσματος που τοποθετήθηκε πάνω από τις δύο φλόγες επί 4 δευτερόλεπτα. Η κανονική φλόγα (αριστερά) καψάλισε το ύφασμα, ενώ η φλόγατου αγίου Φωτός (δεξιά) το άφησε τελείως ανέπαφο. Η φωτογραφία προέρχεται από έκθεση σε φίλτρο UV.

Πείραμα 3ο. Φωτομικρογραφία (από μικροσκόπιο) του λινού υφάσματος που τοποθετήθηκε πάνω από τις δύο φλόγες. Αριστερά βλέπουμε το μέρος του υφάσματος που καψαλίστηκε από την κοινή φλόγα και δεξιά το μέρος που παρέμεινε άφθαρτο από τη φλόγα του αγίου Φωτός.

Ο καθηγητής Fanti επισημαίνει ότι στα πειράματά του με τα λινά υφάσματα, όπως και στην περίπτωση που τοποθέτησε τη φλόγα κάτω από το πρόσωπό του, το άγιο Φως «παράγει αποτελέσματα που δεν μπορούν να εξηγηθούν με φυσιoλογικό τρόπο». 3 Στα τελικά συμπεράσματά του σημειώνει:

«Από το πείραμα που περιγράψαμε σε αυτή τη δημοσίευση, προκύπτει ότι κατά τη διάρκεια των πρώτων λεπτώντο άγιο Φως δεν προκαλεί καύση σε λινά υφάσματα, όπως αυτή που προκαλεί μία κοινή φλόγα, αλλά μόνο καψάλισμα. Οι επιδράσεις του αγίου Φωτός και μιας κανονικής φλόγας πάνω σε λινά υφάσματα είναι διαφορετικές τα πρώτα λεπτά, αλλά τείνουν να γίνουν αρκετά όμοιες μετά από 20 λεπτά... Τα αποτελέσματα του πειράματός μας είναι ενδιαφέροντα και βρίσκονται σε συμφωνία με τις μετρήσεις του Γεννάδιου Ζάριτσε, ο οποίος ανακάλυψε μία μεταβολή στη θερμοκρασία του αγίου Φωτός 15 λεπτά μετά από την αρχική ανάφλεξή του... Η σταδιακή μεταμόρφωση του αγίου Φωτός από μία ιδιαίτερη φλόγα σε μία κανονική φλόγα, σε χρόνο όχι περισσότερο από 20 λεπτά, είναι κατά συνέπεια επιβεβαιωμένη». 4

Ο Γεννάδιος Ζάριτσε, στον οποίο αναφέρεται ο καθηγητής Fanti, είναι ένας Ρώσος ιερέας και βιολόγος, πρόεδρος της «Ένωσης Ορθοδόξων Επιστημόνων» της Ρωσίας, ο οποίος το Μεγάλο Σάββατο του 2016 συμμετείχε στην τελετή του αγίου Φωτός με σκοπό να μετρήσει τη θερμοκρασία της ιερής φλόγας. Η συσκευή που χρησιμοποίησε ήταν ένα πυρόμετρο υπέρυθρου (VT 303), το οποίο επιτρέπει τη μέτρηση θερμοκρασίας από απόσταση, χρησιμοποιώντας την υπέρυθρη (infrared) ηλεκτρομαγνητική ακτινοβολία που εκπέμπεται από ένα αντικείμενο. Τα αποτελέσματα των μετρήσεών του δημοσιεύθηκαν σε άρθρο του στο «Διεθνές Επιστημονικό Ενημερωτικό δελτίο».5 Σε αυτή τη δημοσίευση, ο Ρώσος ιερέας και επιστήμονας σημειώνει:

«...Υπάρχουν πολλά στοιχεία που καταδεικνύουν ότι η ιερή φλόγα δεν καίει φυσιολογικά για περίπου 10 λεπτά, ενώ μετά αρχίζει να καίει κανονικά. Όμως, η θερμοκρασία του αγίου Φωτός δεν είχε μετρηθεί ποτέ μέχρι σήμερα. Γι’ αυτόν τον λόγο, είχα μαζί μου μία ειδική συσκευή, ένα πυρόμετρο, το οποίο, μέσω ενός ανέπαφου υπέρυθρου θερμόμετρου, μπορούσε να μετρήσει τη θερμοκρασία της επιφάνειας ενός αντικειμένου. Το αντικείμενο ήταν ένα ασημένιο πλακίδιο πλάτους πέντε χιλιοστών και πάχους ενός χιλιοστού. Το ένα άκρο ήταν τυλιγμένο μ’ ένα μονωτικό, ώστε να μπορεί κάποιος να το κρατήσει στη φωτιά χωρίς να καεί. Δεδομένου ότι το ασήμι είναι ένα από τα πιο θερμικά αγώγιμα μέταλλα, ένα πλακίδιο που τοποθετείται στη φωτιά αποκτά αμέσως τη θερμοκρασία της φλόγας.

Με τη βοήθεια του πυρομέτρου μετρήσαμε τη θερμοκρασία του αγίου Φωτός αμέσως μετά την κάθοδό του. Άγγιξα το πρόσωπό μου με αυτή τη φλόγα, αλλά δεν καιγόμουν. Μέτρησα τη θερμοκρασία της φλόγας [της λαμπάδας] μου καθώς και τη φλόγα [των λαμπάδων] των διπλανών μου. Η μέση θερμοκρασία ήταν 42 βαθμοί Κελσίου. Όταν μετά από 15 λεπτά μέτρησα ξανά τη θερμοκρασία της φλόγας, ήταν 320 βαθμοί Κελσίου. Η διαφορά ανάμεσα στους 42 και στους 320 είναι τεράστια… Όταν κάποιοι λένε ότι το άγιο Φως ανάβει με αναπτήρα ή με κάποιο άλλο μέσο, απλά δεν γνωρίζουν τι είναι αυτό για το οποίο μιλάνε. Πρέπει κάποιος να γνωρίζει φυσική για να κατανοήσει ότι εδώ έχουμε μία παραβίαση της αρχής της διατήρησης της ενέργειας». 6

Στο πείραμα της μέτρησης της θερμοκρασίας του αγίου Φωτός συμμετείχε και ο Dr. Victor Khroul, επίκουρος καθηγητής Δημοσιογραφίας του Κρατικού Πανεπιστημίου Λομονόσοφ της Μόσχας. Σε άρθρο του στο περιοδικό Catholic Herald, ο καθηγητής Khroul σημειώνει:

«Ο ορθόδοξος ιερέας Γεννάδιος Ζάριτσε, από την πόλη του Βόρονετς, βρισκόταν εκεί [στον πανάγιο Τάφο] με σκοπό να διεξαγάγει ένα πείραμα: να μετρήσει τη θερμοκρασία του αγίου Φωτός με μια συσκευή μεγάλης ακρίβειας, η οποία χρησιμοποιεί λέιζερ. Βρισκόμουν δίπλα του κατά τη διάρκεια του πειράματος και είχα τη δυνατότητα να το δω ο ίδιος, από κοντά. Ως ρωμαιοκαθολικός, οφείλω να παραδεχτώ ότι ήμουν δύσπιστος. Αλλά, τα αποτελέσματα ήταν μία έκπληξη. Η θερμοκρασία της φλόγας, αμέσως μόλις τη λάβαμε από τον πατριάρχη της Ιερουσαλήμ, γύρω στις 14:34, ήταν 42 βαθμοί Κελσίου, ενώ 15 λεπτά αργότερα, ήταν 320 βαθμοί Κελσίου». 7

Ο γράφων έχει συμμετάσχει στην τελετή του αγίου Φωτός 20 φορές και έχει ψηλαφήσει την ιερή φλόγα ισάριθμες φορές. Αυτό που μπορούμε να επιβεβαιώσουμε είναι ότι η ιερή φλόγα στην αρχή καίει συνήθως με μία ήπια ένταση. Κάποιες χρονιές που λάβαμε το άγιο Φως πολύ γρήγορα, επειδή βρισκόμασταν δίπλα από την είσοδο του παναγίου Τάφου, η φλόγα έκαιγε σχεδόν ανεπαίσθητα.

Η ιδιότητα της ακαΐας του αγίου Φωτός έχει επιβεβαιωθεί από πολλούς αυτόπτες μάρτυρες στο πέρασμα των αιώνων. Ο πρώτος που την επιβεβαίωσε ήταν ο μουσουλμάνος νομοδιδάσκαλος Ιμπναλ-Κας το έτος 940 μ.Χ.

Η αραβική διήγηση του Ιμπναλ-Κας περί του αγίου Φωτός στο χειρόγραφο AhmadTaymur 103, φ. 48 (1389 μ.Χ.), Κάιρο, Εθνική Βιβλιοθήκη Αιγύπτου.

Ο Ιμπναλ-Κας, στο έργο του Kitabdala’ilal-qibla, αφού πρώτα αναφέρει ότι οι χριστιανοί κάτοικοι της Ιερουσαλήμ συγκεντρώνονται γύρω από τον πανάγιο Τάφο κάθε Μεγάλο Σάββατο, συνεχίζει ως εξής:

«Ο εμίρης και ο ιμάμης του τεμένους είναι και αυτοί παρόντες. Ο σουλτάνος κλειδώνει την πόρτα του Τάφου. Όλοι παραμένουν ακίνητοι, μέχρι που αντικρίζουν ένα φως παρόμοιο με λευκή φωτιά το οποίο βγαίνει από το εσωτερικό του Τάφου. Τότε, ο σουλτάνος ξεκλειδώνει την πόρτα και εισέρχεται κρατώντας μια λαμπάδα, την οποία ανάβει με αυτό το φως και εν συνεχεία εξέρχεται. Η φλόγα της αναμμένης λαμπάδας του δεν καίει.Τη δίνει στον ιμάμη που τη μεταφέρει και ανάβει τις λυχνίες του [μουσουλμανικού] τεμένους». 8

Ο Άραβας συγγραφέας, εκτός από την επιβεβαίωση ότι η ιερή φλόγα δεν καίει, καταγράφει επιπλέον ότι το άγιο Φως εμφανιζόταν μέσα σε έναν άδειο και κλειδωμένο Τάφο. Πολλές φορές αυτός που έμπαινε πρώτος για να παραλάβει το Φως ήταν ο σουλτάνος ή ο εμίρης της πόλης, και όχι ο ελληνορθόδοξος πατριάρχης. Πριν από μία χιλιετία, οι μουσουλμάνοι συμμετείχαν στην τελετή με τέτοια επισημότητα και τέτοιο ζήλο, που θα νόμιζε κανείς ότι η τελετή είναι δική τους και όχι των Ορθοδόξων.

Όπως αναφέρουν ομοφώνως όλοι οι αυτόπτες μάρτυρες της τελετής του αγίου Φωτός, από τα τέλη του 8ου αιώνα μέχρι τα τέλη του 15ου αιώνα, επί επτά συνεχόμενους αιώνες, κατά τη διάρκεια της τελετής δεν υπήρχε κανείς στον εσωτερικό χώρο του Παναγίου Τάφου. Αυτό σημαίνει ότι η γνωστή κατηγορία που προσάπτεται σήμερα στον πατριάρχη, ότι μπορεί να ανάβει μόνος του την κανδήλα μέσα στον Τάφο, την εποχή εκείνη δεν υπήρχε ούτε καν σαν υποψία. Διότι πολύ απλά ο πατριάρχης δεν έμπαινε ποτέ στον Τάφο. Γι’ αυτόν τον λόγο, η φανέρωση του αγίου Φωτός σε έναν άδειο και κλειδωμένο Τάφο γινόταν αποδεκτή ως θαύμα ακόμη και από τους μουσουλμάνους της Ιερουσαλήμ, οι οποίοι μετέφεραν την ιερή φλόγα στα τζαμιά τους και άναβαν με αυτή τις λυχνίες τους.

Στη σημερινή εποχή, αν υποθέσουμε ότι κάποιος πατριάρχης επιχειρεί να ανάψει την ιερή κανδήλα μόνος του (ή κάποιος άλλος πριν από αυτόν), αυτή η πράξη δεν μπορεί να επηρεάσει ούτε κατ’ ελάχιστον την εξέλιξη και την εκδίπλωση του θαύματος. Διότι, όταν το άγιο Φως φανερωθεί στο εσωτερικό του Τάφου, η φυσική φλόγα που καίει στην κανδήλα θα αφομοιωθεί από το θεϊκό πυρ και θα προσλάβει την χάρη και την ιερότητα του ακτίστου Φωτός που καταυγάζει τον ναό και πλημμυρίζει όλο τον πανάγιο Τάφο. Κατά συνέπεια, όταν ο πατριάρχης εξέλθει από τον Τάφο, είτε πιστεύει στο θαύμα είτε όχι, είτε άναψε μόνος την κανδήλα είτε όχι, θα μεταδώσει τελικά στους πιστούς το άγιο Φως. Βεβαίως, πολλές φορές το άγιο Φως συμβαίνει να έχει εξαπλωθεί σ’ ένα μεγάλο μέρος του ναού, από λαμπάδες που άναψαν μόνες τους, πριν καν ο πατριάρχης εξέλθει από τον Τάφο.

Από τις 85 ιστορικές μαρτυρίες (4ος-16ος αι.) που συγκεντρώσαμε στο βιβλίο μας μετά από την πολυετή έρευνά μας, οι 30 μαρτυρίες προέρχονται από αυτόπτες μάρτυρες της τελετής, στους οποίους συγκαταλέγονται: έξι Γάλλοι, τέσσερις Ιταλοί, τέσσερις Ρώσοι, τρεις Γερμανοί, δύο Έλληνες, δύο Αρμένιοι, δύο Αιθίοπες, ένας Κύπριος, ένας Ιρακινός, ένας Αιγύπτιος, ένας Ισλανδός, ένας Μολδαβός, ένας Βέλγος και ένας Αυστριακός. Οι 28 από αυτούς τους αυτόπτες μάρτυρες επιβεβαιώνουν ότι ο Τάφος παρέμενε άδειος, σφραγισμένος και κλειδωμένος, και ότι ο πατριάρχης στεκόταν έξω από αυτόν, όπου απλά προσευχόταν για τη φανέρωση του Φωτός. Προκαλεί εντύπωση ότι κανένας από τους 30 αυτόπτες μάρτυρες της τελετής, μέχρι τα τέλη του 16 αιώνα, δεν αμφισβήτησε ποτέ την αυθεντικότητα του θαύματος.

Η σύγχρονη επιστήμη επαληθεύει τις ιστορικές καταγραφές που έρχονται από το βάθος των αιώνων, και πρωτίστως την ιδιότητα της ακαΐας της ιερής φλόγας. Τα δέκα πειράματα και οι ποικίλες θερμικές μετρήσεις που πραγματοποίησε ο καθηγητής Giulio Fanti το Μεγάλο Σάββατο του 2019 πιστοποιούν με επιστημονικό τρόπο τον υπερκόσμιο χαρακτήρα και την υπερφυσική προέλευση του αγίου Φωτός. Το γεγονός ότι η ιερή φλόγα δεν καίει όπως μία κοινή φλόγα, καταδεικνύει την αιτία της ύπαρξης και την πηγή της προέλευσής της, η οποία είναι μία και μοναδική: το άκτιστο Φως της Αναστάσεως, το οποίο, κάθε Μεγάλο Σάββατο, φανερώνεται στον πανάγιο Τάφο ως υπενθύμιση και ως επαλήθευση της Αναστάσεως του Θεανθρώπου.

Από τη νέα έκδοση του βιβλίου του Χάρη Σκαρλακίδη «Άγιον Φως - Το θαύμα της καθόδου του Φωτός της Αναστάσεως στον Τάφο του Χριστού. Ογδονταπέντε Ιστορικές Μαρτυρίες, 4ος-16ος αι.» – έκδοση 7η. www.skarlakidis.gr

"Ν": Ενότητα στο ιστολόγιό μας με αναρτήσεις για το Άγιο Φως.

Παραπομπές:

1.  Ο καθηγητής Fanti είναι συγγραφέας οκτώ βιβλίων και περισσότερων από 170 επιστημονικών άρθρων σε ιταλικά και διεθνή περιοδικά. Η ειδικότητά του (καθηγητής μηχανικών και θερμικών μετρήσεων) τον καθιστά ως τον πλέον κατάλληλο επιστήμονα για τη μέτρηση των θερμικών ιδιοτήτων του αγίου Φωτός.

2. G. Fanti, “Is the ‘Holy Fire’ Related to the Turin Shroud?”, Global Journal of Archaeology and Anthropology 10, 4, Ιούλιος 2019: “Οutside the Edicule, various series of tens of strikes of lightening emitted at regular intervals at a frequency variable from 3 to 10 Hz just before the Patriarch goes out of the Edicule with the Holy Fire were observed. These strikes of lightning are not easy to explain because they are characterized by lower frequencies than those typical of camera flashes produced by photographers and with a greater number per sequence. They can be related to a possible auto-ignition of a candle because a strike of lightening can produce a fire in the candle’s wick”.
3. G. Fanti, ό.π.: “...producing not physically explainable effects”.
4. G. Fanti, ό.π.: “From the experiment described in this paper, during the first minutes the Holy Fire does not produce burnings on linen fabrics like those produced by a common fire but only a singeing. The effects the Holy Fire and of the common fire on linen fabrics are different in the first minutes but they tend to become very similar after about 20 minutes from the Holy Fire ignition... The results of this experiment seem interesting and in agreement with those obtained by G. Zaridze who detected a variation in the temperature after 15 minutes from the Holy Fire ignition... The gradual transformation of the Holy Fire from a special fire to a common one in not more than 20 minutes is therefore confirmed”.

5. Γεννάδιος Ζάριτσε, «ДУХОВНО-НРАВСТВЕННЫЕ ОСНОВЫ ИССЛЕДОВАНИЯ ТЕМПЕРАТУРЫ БЛАГОДАТНОГО ОГНЯ», στο: МЕЖДУНАРОДНЫЙ НАУЧНЫЙ ВЕСТНИК (ВЕСТНИК ОБЪЕДИНЕНИЯ ПРАВОСЛАВНЫХ УЧЕНЫХ, τ. 2, 2016, 36-38. Τα αποτελέσματα των μετρήσεων περιγράφηκαν επίσης σε συνέντευξη του π. Γενναδίου στο ρωσικό πρακτορείο ειδήσεων RIANovosti, με τίτλο, «Πατήρ Γεννάδιος: είναι ευκολότερο να πιστέψεις σ’ ένα θαύμα όταν αυτό επιβεβαιώνεται από την επιστήμη».

6. RiaNovosti, 9/1/2016: “Геннадий Заридзе: в чудо легче поверить, если оно подтверждается наукой”.

7. CatholicHerald, 2/5/2016.

8. Μετάφρ. απόL. Cheikho, Al-Masriq, τ. 16, Βηρυτός 1913, σ. 578. Γιατoπρωτότυποαραβικόκείμενοβλ. F. Sezgin, “Kitabdala’ilal-qiblali-ibnal-Qass”, ZeitschriftfürGeschichtederArabisch-IslamischenWissenschaften 4 (1987).

Πενταπόστασμα